- Podhalanie

Idea

Kim byli górale kiedyś, a kim są dzisiaj? Jak siebie widzą i oceniają? Czy tworzą zwartą grupę? Czy mają poczucie przynależności? Czy miejsce, które jest chronione przez Tatrzański Park Narodowy, dalej stanowi o ich tożsamości?

Więcej

Publikacja warta polecenia wszystkim miłośnikom Podhala i jego kultury, lektura obowiązkowa dla badaczek i badaczy góralszczyzny jako interesujący narracyjny wielogłos, zbiór niezwykle ciekawych wypowiedzi i spostrzeżeń samych górali, jako cenny zbiór bibliograficzny, a także jako punkt odniesienia do dalszych badań dotyczących przemian góralskiej obyczajowości, relacji rodzinnych, religijności, a także stosunku do Tatr.

dr Maria Małanicz-Przybylska

Książka realizuje zadeklarowany na wstępie cel badawczy, jakim była próba odpowiedzi na pytanie o współczesny „obraz własny” Podhalan. Jest to pytanie tym bardziej interesujące, że skierowane do tych, którzy żyją w tym regionie i współtworzą jego kulturę. Badania, które stały się podstawą publikacji, są w niej zatem swoistą rękojmią prawdziwości tego oglądu Podhala. Autorki – znawczynie regionu – zdecydowały się zaprezentować wiedzę o nim poprzez głosy swoich rozmówców, Podhalan, których zainspirowały do refleksyjnego namysłu nad własną tożsamością i własną kulturą. Historyczne odniesienia wykorzystały jako tło konieczne dla osadzenia owego wewnętrznego spojrzenia na swoją własną społeczność; na własną identyfikację kulturową.

prof. dr hab. Katarzyn Kaniowska

Autorki

Agnieszka Gąsienica-Giewont
Pochodzi z Gronia, gdzie wychowała się w szacunku do rodzimej kultury i tradycji, obecnie mieszka w Witowie-Roztokach. Etnolog, muzealnik. Absolwentka Międzynarodowej Szkoły Nauk o Edukacji i Kulturze, Wydziału Etnologii na Uniwersytecie Śląskim – filia w Cieszynie i studiów podyplomowych z zarządzania w administracji publicznej w Małopolskiej Szkole Administracji Publicznej Wydziału Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie oraz podyplomowych studiów muzeologicznych w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Kierownik Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem, Oddziału Muzeum Narodowego w Krakowie. Redaktor w kwartalniku „Tatry” TPN. Animatorka kultury regionalnej, jurorka festiwali i przeglądów muzyki tradycyjnej. W latach 2008–2018 związana z Międzynarodowym Festiwalem Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem, z czego w latach 2015–2017 dyrektor artystyczna festiwalu.

_

Stanisława Trebunia-Staszel
Dorastała i wychowywała się w Białce Tatrzańskiej oraz Białym Dunajcu. Obecnie mieszka i pracuje w Krakowie, ale ukochanego Podhala nigdy nie opuściła. Etnolog, wykładowca akademicki, dyrektor Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Zajmuje się etnografią Polski i Karpat. Ostatnio jej zainteresowania badawcze koncentrują się na antropologii i etnologii w czasie II wojny światowej. Związana z podhalańskim ruchem regionalnym. Współpracuje z zespołami góralskimi. Działa w Stowarzyszeniu „Drogami Tischnera”. W czasie studiów kierownik artystyczna Studenckiego Zespołu Góralskiego „Skalni”. W latach 1993–2014 kierownik, a następnie dyrektor artystyczna Międzynarodowego Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem. Jest autorką i współautorką wielu artykułów oraz kilku książek, między innymi: Śladami podhalańskiej mody (2007, 2010), Strój Górali Podhalańskich (2011), «Lud zdolny do życia». Górale podhalańscy w oczach niemieckiego okupanta (2019), Rodzinne zwyczaje i obrzędy mieszkańców polsko- -słowackiego pogranicza: Nowy Targ–Kieżmark (2021).

Jacek Poremba
Jako zawodowy fotograf pracuje od 1990 roku. Poremba specjalizuje się w fotografii modowej, portretowej i reklamowej. Pracował dla najważniejszych polskich magazynów, takich jak Viva, Uroda, Pani, Gala, Cosmopolitan, Twój Styl i Marie Claire. Jest także autorem wielu okładek płyt CD i LP: Kayah / Bregovic, Nosowska, Lipnicka / Porter, Bartosiewicz, Kowalska, Jopek, Kora, Maria Peszek. Kolejnym polem twórczości Jacka Poremby jest współpraca z Operą Narodową przy realizacji plakatów operowych dla takich reżyserów jak Mariusz Treliński i Krzysztof Warlikowski. W książce zrealizował sesję portretów i artefaktów.

Fotoreportaż

„Lecom roki, mijajom sie casy, zmienia się świat, a z nim region pod Tatrami” – piszą na zakończenie książki Podhalanie. Wokół tożsamości Stanisława Trebunia-Staszel i Agnieszka Gąsienica-Giewont i stawiają pytania o przyszłość. Pewne codzienne zajęcia, rytuały, przedmioty, krajobrazy odchodzą w przeszłość, przegrywają w zderzeniu z nowoczesnością. Jak pokazać współczesność w sposób pełny? Czy jest to w ogóle możliwe? Jednym ze sposobów opowiadania świata jest fotografia. Często mówi ona o ludziach więcej, niż oni sami by o sobie powiedzieli. Gdy dokonywaliśmy selekcji materiału ilustracyjnego wykorzystanego na wystawie Podhalanie, której dopełnieniem jest niniejsza publikacja, uznaliśmy, że obraz współczesności można wzbogacić. Chcieliśmy zatrzymać Podhale w momencie, w którym jesteśmy, lecz nie tylko paradne, w odświętnym stroju, pozowane. Zależało nam na utrwaleniu Podhala prawdziwego, codziennego, domowego, różnorodnego i pełnego sprzeczności. Zaprosiliśmy zatem do projektu Bartka Solika – dziennikarza i fotoreportera, z którym współpracujemy od lat i którego wrażliwość jest nam bliska – by spróbował uchwycić wycinek świata pod Tatrami. A zatem: oto Podhale i jego mieszkańcy dzisiaj. Czy jednak jest to obraz obiektywny, pełny, zamknięty? Wciąż nie…

Bartek Solik
Urodzony w Zakopanem fotograf, dziennikarz i filmowiec. Tworzy różne formy narracji audiowizualnych od długoterminowych projektów fotograficznych po filmy, seriale dokumentalne, reportaże radiowe i podcasty. Autor ponad stu krótkometrażowych filmów o tematyce tatrzańskiej. Autor zdjęć do filmu „Wiatr. Thriller dokumentalny” (HBO), serialu „Patrol Tatry” (FOKUS TV). Pięciokrotnie nominowany do nagrody Grand Press Photo. Finalista międzynarodowego konkursu filmów górskich International Mountain Film Festival 2012 w kanadyjskim Banff. Czterokrotny laureat Wielkiego Konkursu Fotograficznego National Geographic. Na stałe współpracuje z Tatrzańskim Parkiem Narodowym. Autor podcastu „Z miłości do gór” Tatrzańskiego Parku Narodowego.

.

publikacja

Agnieszka Gąsienica-Giewont, Stanisława Trebunia-Staszel
Fotoreportaż (w dodatkowym zeszycie): Bartek Solik
Redaktor prowadzący: Paulina Kołodziejska
Konsultacja naukowa: dr Małgorzata Maj
Recenzja naukowa: prof. dr hab. Katarzyna Kaniowska, dr Maria Małanicz-Przybylska
Korekta: Karol Francuzik, Adrianna Hess
Projekt graficzny: Bartłomiej Witkowski
Druk i oprawa: ZAPOL Sobczyk sp.k.
Zakopane 2022
Wydanie I
ISBN (TPN) 978-83-965603-2-2 (całość)
ISBN (TPN) 978-83-965603-0-8 (książka w twardej oprawie)
ISBN (TPN) 978-83-965603-1-5 (fotoreportaż w miękkiej oprawie)
ISBN (PTL) 978-83-64465-56-7 (dla t. 65 w serii „Archiwum Etnograficzne”)

Niniejsze wydanie ukazuje się w serii Archiwum Etnograficzne PTL. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze/Polish Ethnological Society „Archiwum Etnograficzne”/”Ethnographic Archives” Komitet redakcyjny: Katarzyna Ceklarz, Anna Engelking, Joanna Koźmińska, Damian Kasprzyk

Projekt został zrealizowany w ramach międzynarodowego programu „Człowiek i Biosfera” (Man and Biosphere, UNESCO) jako działanie służące utrzymaniu marki obszaru MAB. Patronat naukowy nad wystawą objął Polski Instytut Antropologii.

Wystawa

Równoległą do wydawnictwa przestrzenią ukazującą kulturę Górali Podhalańskich i proces kształtowania się ich tożsamości w ścisłym powiązaniu ze środowiskiem naturalnym, czyli przestrzenią Tatr, z uwzględnieniem uwarunkowań historycznych, gospodarczych i społecznych jest zlokalizowana w Kuźnicach wystawa.

Narracja wystawiennicza została oparta głównie na wypowiedziach i opowieściach samych górali. Oddanie głosu mieszkańcom regionu pozwoliło przybliżyć ich sposób widzenia i oswajania otaczającej rzeczywistości, ich stosunek do świata kultury i natury oraz do ludzi – zarówno miejscowych, jak i przybyszów z zewnątrz.

Wystawa została skonstruowana z 10 bloków tematycznych, wzajemnie ze sobą korespondujących, w których autorki tekstu starają się ująć niezwykle rozległy temat kultury podhalańskiej i tożsamości.